راهیان کوی دوست

همه چیز درباره‌ی اسفرزه(بارهنگ)

مهم‌ترین اثر اسفرزه، رفع یبوست است. برای درمان این بیماری باید دانه‌ها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود.

اسفرزه با نام علمی Plantago ovata گیاهی است علفی، چند ساله و به ارتفاع تا 10 سانتی متر. برگ‌های این گیاه کشیده، باریک، نوک تیز و کرک داراست که به علت فقدان ساقه، از روی زمین منشعب شده‌اند.گل‌های اسفرزه کوچک، سفید رنگ به صورت اجتماع سنبله و به حالت استوانه‌ای به ارتفاع تا 2 سانتی متر بر روی دم گل‌هایی به طول تا 9 سانتی متر قرار گرفته‌اند.قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، دانه‌های آن است که قایقی شکل و به طول تا سه میلی‌متر هستند.دانه‌های گیاه به رنگ خاکستری مایل به صورتی بوده که دارای خطی قهوه‌ای رنگ در طول قسمت مقعر می‌باشند.

زمان جمع آوری این دانه‌ها، اواسط تابستان می‌باشد.نام‌های دیگر آن، اسپرزه، اسبرزه، اسفیدش، اسفیوس، اسپغل، اسپغول، سفیدخوش، شکم پاره، قارنی یارخ، قارنی یاروق، بذر قطور، بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، تبکو، برغوشی است.


منبع جغرافیایی

این گیاه، بومی ایران و هندوستان است و در کشورهای هم جوار نیز کشت می‌شود و از ایران، پاکستان و هندوستان به دیگر نقاط جهان صادر می‌گردد.

این گیاه در نواحی گسترده‌ای در شمال ایران در دشت گرگان، گیلان بین منجیل و پاچنار در راه بین قزوین و رشت، در رودبار و بین چالوس و رشت و در لرستان، کردستان، بختیاری، اصفهان، ایلام، پشت کوه، مهران، شوش، در فارس: تخت جمشید و لار، در کرمان: نزدیک بم در مسجد سلیمان و بوشهر نیز دیده می‌شود. در هند در پنجاب و پیشاور می‌روید.


تاریخچه

استفاده از اسفرزه به زمان بسیار دور می‌رسد. استفاده آن در اروپا، آمریکای شمالی، هندوستان و نیوزیلند بسیار زیاد بوده است. چون انگلیسی‌ها این گیاه را در بسیاری از جاها گسترش داده‌اند به نام پای مرد انگلیسی مشهور شده است. از دانه‌های اسفرزه جهت دانه پرندگان، فراورده‌های ضد ورم، زخم گلو و مسهل استفاده می‌شده است.
اسفرزه سفید

ترکیبات مهم

موسیلاژ به میزان 20 تا 30 درصد، بر روی دانه‌ها قرار گرفته است که در اثر هیدرولیز تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د – گالاکتوز، د – گالاکتورونیک اسید می‌نماید.

همچنین دانه‌ها دارای روغن ثابت، پروتئین و مقدار بسیار کمی از ایریدوئید از جمله آکوبین هستند. موسیلاژ سطح دانه‌ها، حاوی تا 85 درصد آرابینوکسیلاز و مقدار کمی رامنوز می‌باشد.


اثرات مهم

مهم‌ترین اثر اسفرزه، رفع یبوست است. برای درمان این بیماری باید دانه‌ها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود؛ چرا که موسیلاژ سطح دانه‌ها، برای حجیم شدن، احتیاج به آب زیادی دارد تا عملکرد آن به حداکثر برسد. هر دانه 10 برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی ژلاتینی درمی‌آید و این لعاب منشاء شفابخشی آن در موارد اسهال و یبوست می‌باشد.

اثر دیگر آن، کاهش کلسترول و چربی خون است. آزمایش‌ها نشان داده است که مصرف روزانه، 15 گرم از اسفرزه در مدت دو هفته، می‌تواند باعث کاهش 5 درصد کلسترول گردد.

آثار دیگر اسفرزه، شامل اثرات ضد سرفه و ضد التهاب دستگاه گوارش است.

طریقه و مقدار مصرف

برای بزرگ‌سالان: 10 گرم (یک قاشق غذاخوری پُر) را در استکان ریخته و مقداری آب روی می‌ریزیم؛ سپس آن را میل می‌کنیم. بلافاصله با کمی بعد از آن، یک یا دو لیوان آب دیگر میل می‌کنیم؛ چون موسیلاژهای اسفرزه، مقدار زیادی آب جذب می‌کند تا متورم شود؛ لذا در زمان خوردن آن باید مایعات زیادی مصرف شود تا عملکرد آن بهتر گردد.

برای بچه‌ها: می‌توان نصف این مقدار را مصرف نمود. این میزان مصرف را می‌توان صبح و شب تکرار کرد.
متاموسیل

فرآورده‌های گیاهی

فراورده‌های متنوع و زیادی از اسفرزه در بازارهای اروپایی و به خصوص در انگلستان و بازارهای آمریکایی به صورت فرموله شده در دسترس هستند. در آمریکا از آن داروهای ملینی چون Metamucil تهیه می‌گردد که ملین خوبی است.


نگهداری

در صورتی که دانه‌ها را پودر کنیم، حداکثر باید تا 24 ساعت آن‌ها را مصرف کنیم.


نکات قابل توجه

1- مصرف مقدار متوسط اسفرزه، 5/7 گرم در 240 میلی لیتر آب و به میزان 2-1 بار در روز است. برای کودکان 12- 6 ساله، نصف این مقدار باید در نظر گرفته شود و برای کودکان زیر 6 سال، بهتر است با پزشک مشورت شود. یک لیوان آب اضافی، پس از مدتی (نیم یا یک ساعت) باید خورده شود. برای اثرات ایده آل آن، می‌توان 3-2 روز این کار را تکرار کرد.

2- مصرف اسفرزه، حتماً باید با خوردن مقادیر مایعات یا آب زیادتر از حد معمولی، صورت گیرد.

3- از موسیلاژ اسفرزه در صنایع آرایشی و بهداشتی، به عنوان امولسیون کننده و ضدالتهابات و تحریک پوست، استفاده می‌شود.

4- گزارش‌هایی در مورد کاهش جذب بعضی از مواد معدنی (از جمله کلسیم، منیزیم، مس و روی)، ویتامین B12، گلوکزیدهای قلبی و مشتقات کومارین‌ها با مصرف اسفرزه وجود دارد. هم چنین مصرف خوراکی هم زمان اسفرزه باعث کاهش جذب و طول اثر کاربامازپین می‌گردد؛ از این رو باید مصرف این گونه داروها را به طور جداگانه و با حداکثر زمان مصرف، بین این داروها و اسفرزه، تنظیم کرد.

5- شروع و مصرف ناگهانی، و مقدار نسبتاً زیاد اسفرزه ممکن است باعث نفخ شدید و بزرگ شدن شکم گردد؛ از این رو برای جلوگیری از این مسأله، می‌توان از مقدار یک بار در روز، اسفرزه استفاده کرد و کم کم به سه بار در روز رسانید و یا می‌توان به جای مصرف زیاد در مدت زمان کم، به مصرف کم‌تر در زمان طولانی‌تر (چندین روز) روی آورد، تا این مشکل پیش نیاید.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده اسفرزه

ضد باکتری، ضد سرطان، ضد تب، آلرژی زا، ملیّن، هضم کننده ادرارآور، نفخ زا، محافظ کبد، بالا برنده‌ی فشار خون، کاهش دهنده‌ی کلسترول، کاهش دهنده‌ی قند خون، پایین آورنده‌ی پر فشاری خون، قابض، کاهش دهنده‌ی اسید اوریک و مسهل.

? ادامه دارد..